LEXIQUE

1.        Introduction

Le lexique porte essentiellement sur le vocabulaire non classique et chrétien. Une liste complète de tous les mots utilisés dans la Vita Sancte Eufrosine générée par le logiciel CTE http://www.oeaw.ac.at/kvk/cte/ est ajoutée à l'édition même du texte. Une concordance complète du texte établie à l'aide du logiciel Concordance < http://www.rjcw.freeserve.co.uk/> est ajoutée en annexe ; une version électronique générée par le même logiciel se trouve sur le cédérom complétant l'édition et sur le site W3 VSE : http://homepage.mac.com/charleselie1/VSE/VSE/000VSE.html.

Pour chaque mot étudié dans le lexique, nous avons indiqué:

§            dans la première colonne, le lemme suivi du génitif et de l’indication du genre pour les substantifs, des terminaisons du féminin et du neutre pour les adjectifs et des temps primitifs, pour autant qu'ils sont attestés, pour les verbes ;

§            la deuxième colonne, intitulée MORPHO(LOGIE), indiquera la classe de mots ainsi que le nombre d'attestations du mot ;

§            la troisième colonne porte sur le sémantisme du mot ; nous étudions le sens du lemme tel qu'il apparaît dans le texte à l'aide entre autres du Dictionnaire latin-français des auteurs chrétiens d'Albert Blaise  et de la version électronique du Lewis  & Short  accessible sur le site Perseus < http://www.perseus.tufts.edu/>; la description du sens est en général suivie de phrases tirées du texte et illustrant le(s) significations.

§            la dernière colonne donne quelques indications bibliographiques.

 

2.        Abréviations utilisées :

| A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z |

 

LEMME

MORPHO

SENS

BIB

adflictio , nis, f.

n.; 4

douleur profonde, affliction, tourment; mortification, sacrifices qu’on s’inflige

Ex. p.: Quod ita in summa adflictione ipsi abbas suppliciter rogabat Dominum ut impleat desiderium suum, … .

Ex. p.: Uidensque eum mulier in merore vallido non cessabant nocte ac die, ieiunio et adflictione in uenerabilia loca exposcens ut semen illis concedat Dominus.

DAC: 50a

adflictus , a, um

adj.; 1

affligé, mortifié

Ex. p.: … et nemine manifestabat Dominus ubi erat beata uirgo quia oratio eius uincebat seruorum Dei, dum rogabat Deum adflicta ut non manifestetur in uita ista.

DAC: 50a

adiutorium , i, n

n.; 1

aide, assistance

Ex. p.: Certi habeo cum suo adiutorio saluare animam meam.

DAC: 52b-53a; L&Sh [1]

adquiescere , quieui

v.; 1

consentir, acquiescer

Ex. p.: Unus autem superans omnes tam in dignitatem quam im pecuniis et possessiones multas, rogauit itaque pro suum filium patrem puelle, et adquieuit, … .

DAC: 44b; GA: 25a

ambolare , ambulare, o, aui

v.; 6

aller; (cf. uadere)

  1. Ex. p.: Et in una die ambolabat in monasterio, ... .
  2. Ex. p.: Et dimisit illam senex et ambolauit in monasterio suo.

DAC: 76b-77a ; ILV: 75-76 §141; PKP: 287-288

angelus , i, m

n. ; 2

ange

Ex. p.: Et hoc dicens tradedit spiritum fidelibus angelis Dei.

DAC : 81a; L&Sh [2]

arra , ae, f.

n. ; 1

gage, arrhes, l’objet donné pour valider un contrat de mariage

Ex. p.: Unus autem superans omnes tam in dignitatem quam im pecuniis ... rogauit itaque pro suum filium patrem puelle, et adquieuit, et facta est in arris coniugii obligatio.

MLLM : 61b-62a

 

capitellum , i, n.

n.; 4

verset d'un psaume, prière

Ex. p.: Et ordinauit abbas introducere illum; et salutauit abbatem, et, dicto capitello, sederunt.

DAC: 130b

captiuare , aui

v.; 2

faire prisonnier, rendre captif

Ex. p.: Quis meam spem captauabit?

DAC: 132a; GA: 264c; L&Sh. [3]

castigare, o

v.; 1

exhorter

Ex. p.: Et in crastino die castigabat illam ipse uir sanctissimus pro castitatem et elimosinam et timore Dei, … .

 

castus , a, um

 

 

chaste (d'une chasteté complète qui n'a plus à lutter; s'oppose à continens qui se rapporte à la chasteté physique, pratique)

Ex. p.: Dum autem uidit sancta castissima ancilla Dei se paratam esse ut migraret de hoc seculo ad Dominum, rogat uenire patrem suum … .

DAC: 137a

cella , ae, f.

n.; 4

cellule, chambre de moine

Ex. p.: Et dum fecit beata puella in ipsa cella retrusione trigenta et octo annus, ... .

DAC: 142a; GA: 287c; GLL: 45a

cellola , ae

n.; 1

cellule de moine

Ex. p.: Audiens haec abbas tristis effectus est et iussit sonare signum ut omnes fratres de cellola eorum congregarentur in ecclesia et dixit illis … .

DAC: 142a; GA: 288a

certamen , nis

n.; 1

force de la foi

Ex. p.: Omnes omnino in una ecclesia cantant, ieiunare autem unusquisque iuxta uoluntatem certaminis sui agit.

 

ciuitas , tis, f.

n.; 8

ville, syn. urbs

Fuit in Alexandrinae ciuitate uir magnificus, nomine Pafnutius …

DAC: 156b; L&Sh [4]

coculla , ae, f

n.; 1

cape, capuchon (de moine)

Ex. p.: Duxitque illum in fenestram et illi non potuit recognuscere filiam suam, dum de nimiam adflictioni sui fuerat affflicta et cooperiebat se de cocullam ut nullum signum pater suus uidere potuisset in eam.

DAC: 232b; GA: 452b; L&Sh. [5]

cogitare, o, aui

v.; 6

1.          penser; faire des efforts, se soucier, s'inquiéter

1.1.     Ex. p.: Tu autem pro salutem anime tuae cogita.

2.          se mettre dans l'idée, vouloir

2.1.     Ex. p.: Ego, pater, de palatio sum et cogitaui liberare me de potestate istius seculi.

DAC: 164a

condicio , nis, f

n.; 2

condition, sexe;

Ex. p.: Congregatis autem omnibus seruis Dei, deuulgata est condicio et exterriti glorificabant Dominum mirantes talem constanciam mulieris.

intention

Ex. p.: «Certi habeo cum suo adiutorio saluare animam meam.» Dixit illi sinex: «Istas condicionis non debeant tardare, quia inimicus impedimenta et recogitationis facit.»

 

conpungere ,  -punctum

v.; 1

émouvoir fortement

Ex. p.: Et dum tres dies cummorassent prope de monasterio, audiebat puella incessabiliter psallentes seruos  Dei et laudantes Deum et conpuncta oratione caepit dicere … .

DAC: 186a; GA: 370b-c

consistere , -o, stiti

v.; 6

habiter, vivre

  1. Ex. p.: Et ambulauerunt in monasterio ubi ipsi sanctissimus abbas consistebat, … .
  2. Ex. p.: Beati sunt hominis isti qui in isto habitaculo consistunt.

DAC: 206b

continentia , ae, f.

n.; 1

continence; cf. castus

Fuit in Alexandrinae ciuitate uir magnificus, nomine Pafnutius, curam habens pauperum et continentia.

DAC: 215a

contumilium  (ius ?), ii, n./m. ( ?)

n.; 1

outrage

Ex. p.: Non tradas corpus tuum in corrupcione nec tradas talem formam contumilio temporali … .

 

conuersare

v.; 1

vivre d'une certaine manière

Ex. p.: uolebam, si datur mihi de Deo uirtus, sic in hoc seculo conuersare quomodo uos … .

DAC: 220a; GA: 429a; GLL: 78a; L&Sh [6]

conuersatio , nis, f.

n.; 4

genre de vie, manière de vivre

  1. Ex. p.: Omnem conuersationem eorum perinquirebat puella et dixit illi : uolebam, si datur mihi de Deo uirtus, sic in hoc seculo conuersare quomodo uos, … .
  2. Ex. p.: Et dum tres dies cummorassent prope de monasterio, audiebat puella incessabiliter psallentes seruos Dei et laudantes Deum … caepit dicere: Beati sunt hominis isti qui in isto habitaculo consistunt. … post exitum istius seculi, in beatitudinem sempiternam introducuntur. Et coepit in cor suum zelum habere conuersationis eorum.

DAC: 219b

copolare , o

v.; 1

(aliquam coniuigio) unir une jeune fille à qn. par les liens du mariage

Ex. p.: … multas dignitatis habentes pro filios suos rogabant patrem puelle ut copolaret illam coniugio.

DAC: 222b

corpusculum , i, n.

n.; 3

petit corps, cadavre

  1. Ex. p.: Nam rogo te, pater boni, ut nullus cognuscat secretum h..., nec demittas alium lauare corpusculum  meum.
  2. Unus autem de fratribus oculum extinctum habens ambolabat osculare pedis eius, et solum modo tangens corpusculo suo, in presente ipsi oculus apertum est et lumen  accepit.

DAC: 225b

corruptio , nis, f.

n.; 2

corruption du corps par la sexualité, débauche, corruption morale

Ex. p.: Ego, pater, habeo patrem cristianissimum uirum in hoc seculum habundante, et habuit mulierem unde ego procreata sum et destinauit dare mihi maritum coniugem et tradere me iudici tenebrarum istius seculi, et non est mea uoluntas corrupcione maculare corpus meum … .

DAC: 227a

creditarius , i, m.

n.; 1

homme de confiance

Ex. p.: Dum autem pater suos commorabatur in monasterio, dixit puella uno creditario suo: uade in ecclesia … .

DAC: 229a; GA: 444a; GLL: 82b; TLL: IV 1127, l. 46-50

cumcurrere , cumcurro,

v.; 1

courir

Ex. p.: Ipsi autem Agapius audiens exterritus factus est, et cumcurrens adnunciauit beato abbati haec omnia.

 

cumseruus , i [7] , m.

n.; 1

compagnon d'esclavage

Ex. p.: Spunsa Christi, et agna uero Domino nostro et filia sanctorum, non obliuiscas cumseruorum tuorum et isto loco sancto, sed oro ut et nobis concedat Dominus intellectum ut uiriliter certantes adiungamus te in beatitudinem aeternam.

 

declinare , atum

 

v.; 1

se détourner pour aller vers, pencher vers

Ex. p.: Deus mihi testis est quia sic est cor meum declinatum in amore suo ut, fuisset filia mea qui de lumbus meis exiuit, non amplius potebam dilegere illam.

DAC: 243a

dedicatio , nis, f.

n.; 2

fête de la dédicace d'un monastère

Ex. p.: Dedicatio est monasterii nostri, et ordinauit me abbas inuitare te ut cum illo celebrare debeas festam diem … .

DAC: 244b

demittere , demitto

v. + AcI; 1

laisser, permettre

Ex. p.: nec demittas alium lauare corpusculum meum, … .

TLL: V , 1215, l. 55-73; MLLM : I, 438a

desiderium , ii, n.

n.; 3

prière, demande, requête

Ex. p.: Quod ita in summa adflictione ipsi abbas suppliciter rogabat Dominum ut impleat desiderium suum, … .

 

dimittere posterius

1

laisser en héritage

Ex. p.: dum diuitia erat illi, non sperabat dimittere posterius ut suam substantiam post exitum eorum bene disponeret.

 

disponere , pono,  posui

v.; 2

  1. gérer
    1. Ex. p.: dum  diuitia erat illi, non sperabat dimittere posterius ut suam substantiam post exitum eorum bene disponeret.
  2. disposer, arranger, vouloir, décider (en parlant de Dieu)
    1. Ex. p.: Dum, pater boni, Deus pro me disposuit salutem et impleuit desiderium meum, uolo ut non habeas de istam tristiciam pro filia tua que tibi inparuit.

 

DAC: 282a

diuitia , ae, f.

n.; 2

richesses

Ex. p.: dum diuitia erat illi, non sperabat dimittere posterius ut suam substantiam post exitum eorum bene disponeret.

Ex. p.: Quis meam diuiciam dispersit ?

 

dum

conj.; 29

1.          temps: quand, lorsque, alors que

1.1.      Dum autem apertus est ustius et uisitaretur in aegritudinem, intrauit pater suus … .

2.          cause: puisque, comme

2.1.     Ex. p.: Dum iuuenis es, solus non potes consistere … .

 

edificatio , nis, f.

n.; 1

édification de la foi, instruction, édification

Ex. p.: Qualem edificationem anime meae fecit mihi isti uir eunuchus pro desiderio meo!

DAC: 64b

eleuacio , nis, f.

n.; 1

soulagement

Ipsa erat dolorum meorum eleuacio!

DAC: 303b

elimosina , ae, f.

n.; 1

miséricorde

Ex. p.: Et in crastino die castigabat illam ipse uir sanctissimus pro castitatem et elimosinam et timore Dei … .

DAC: 303a; GA: 585b

emulatio , nis, f.

n.; 1

apaisement (?)

Ex. p.: Ipsa erit malorum emulatio !

 

erogare , o, aui

v.; 2

dépenser.

  1. Ex. p.: Et in una die, ambolabat in monasterio, ubi abbas sanctissimus erat in quo  loca non pauca pecunia pro uicto fratrorum erogauit.
  2. Ex. p.: Et multam pecuniam ad pauperes erogans non cessabat.

DAC: 313b-314a; Ga: 605; L&Sh [8]

expoliare , aui

v.; 1

se dévêtir, enlever un vêtement

Ex. p.: Et expoliauit femineum uestimentum et induit uestimentum uirile … .

DAC: 336b

exsenedocium , i, n.

(senadocium, i, n.)

n.; 2

hôpital, hospice

Ex. p.: quia res patris tui, dum dicis quia uir bonus est, inuenient, heredis multus, pauperis, ecclesiis, monasteria, exsenedocia et reliquam piam dispensationem.

Ex. p.: Pater autem ille omnes res suas ecclesiis, monasteriis, pauperibus, senadociis dispersit … .

DAC: 864a; GA:  1727b

foras

 

adv.; prép. + acc.; 3

dehors; devant

  1. Ex. p.: Et iussit abbas foras de monasterio ubi peregrini recepcionem habebant manere patrem cum puella.
  2. Ex. p.: uolo ut una cella retrudas te et solitariam uitam agas et foras ustium per fenestram magister tuos doceat te omnia salubria.
  3. Ex. p.: Et, dicto capitello, sedit foras ante fenestram pater puelle cum magistro illius.

GA: 685c; L&Sh [9]

forfex , cis, m./f.

n.; 1

les ciseaux

Ex. p.: Et surrexit senex et dixit capitellum et tenens forfecim totundit illam, … .

 

frequentare , o

v.; 2

fréquenter, séjourner

Ex. p.: Et frequentabat se in ipso monasterio et uisitabat seruos Dei et reuertebatur domum suam.

Ex. p.: Et dum frequentabat in ipso monasterio, crededit uerbo sanctissimo abbati qualem tribulationem haberet in corde, … .

TLL: VI 1, 1310 l. 64-65

gaudere, eo  in aliquo

 

v.; 1

mettre sa joie, son plaisir en qn.

Ex. p: gaudebant autem parentes in eam, dum decora erat ualde in forma ... .

DAC: 371a; GA: 711a

grandis , is, e

adj.; 2

grand

Ex. p.: Uir autem suus in grandem tribulationem erat

DAC: 379a; ILV: 78-79 §155

habitaculum , i, n.

n.; 1

demeure, monastère

Ex. p.: Beati sunt hominis isti qui in isto habitaculo consistunt.

 

GA: 737b; GLL: 168a; L&Sh [10] ; MLLM : 478a ; TLL: VI 3, 2466 l. 55-64

ieiunare , ieiuno

v.; 3

jeûner

Ex. p.: Rogo uos, fratres, labores sustenite unam septimanam et ieiunate ieiunium triduanum et Deum rogate nobiscum ut manifestit Deus ubi est filia amico nostro.

DAC: 401a-b; L&Sh [11]

incessabiliter

adv.; 3

sans cesse

Ex. p.: Similis facti sunt angelorum incessabiliter laudantes Deum ... .

DAC: 422a; GA: 801b; GLL: 193a; L&Sh [12] ; TLL: VII col. 888 l. 13-37

infantula , ae, f.

n.; 2

fillette

Ex. p.:...  et Deus exaudiuit tam pauperibus quam seruis Dei petentibus et concessit illi unam infantulam.

DAC: 440a ; GA: 820b; L&Sh [13] ; TLL: VII col. 1352 l. 79-col. 1353 l. 7

infernus , infernum , i, m./n.:

n. ; 2

l'enfer

Ex. p.: totam noctem istam uigilaui, rogans Dominum ut reuelare mihi dignetur quid facere debeam ut de inferno liberet animam meam.

DAC: 440b-441a

infra

prep. + acc.; 1.

dans, à l'intérieur de

Ex. p.: Illa autem infra cellam loquebatur docens pro misericordiam et obedienciam et timorem Dei et aeternam retribucionem.

DAC: 443b; MLLM: I, 698b-699a

inparere , ui

v.; 2

disparaître

Ex. p.: Rogo te, domine pater, non obliuiscas adtentissime orans pro peccatorem ut inueniam fructum urationum tuorum. Inparuit enim filia mea.

 

integritas , tis, f.

n.; 1

intégrité physique, virginité, chasteté

Ex. p.: Non tradas corpus tuum in corrupcione nec tradas talem formam contumilio temporali; sed cum omni integritate te ipsam Christo offer … .

DAC: 460a

interpretare , o

v. ; 1

appeler

Ex. p.: Incipit vita sancte Eufrosine qui interpretatur in latino Castissima

TLL  VII: col. 2262, l. 52-78

inuenire , uenio, ueni, uentum

v.; 11

1.          trouver; rencontrer

1.1.     Ipsa autem castissima cogitauit in se ipsam dicens quia si ambulauero in monasterio puellarum, pater meus querit me et si inuenerit, me habet pro meo sponsum, … .

1.2.     Pater autem puelle, quando quidem inueniebat seruus Dei in ciuitatem, rogabat illos in suo domo introire … .

2.          (pass.) se trouver, être

2.1.     Uerum tamen ipse duxit coniugem cristianissimam de gentem altam: sterelis inuenta est.

 

DAC: 470b

locus sanctus

3

1.          lieu saint, édifice sacré entouré ou non d’un cimetière¸ monastère

1.1.        Ex. p.: Similiter et maritus suos circuibat monasteria et sancta loca ubi inuenerit seruos Dei … .

1.2.        Ex. p.: Spunsa Christi, et agna uero Domino nostro et filia sanctorum, non obliuiscas cumseruorum tuorum et isto loco sancto sed oro ut et nobis concedat Dominus intellectum ut uiriliter certantes adiungamus te in beatitudinem aeternam.

2.          cimetière

2.1.        Ex. p.: Et reposita in loco sancto ubi et toti fuerant patres sepulti.

DAC: 500a

Lucrare, o :

v.; 1

profiter

Dedicatio est monasterii nostri et ordinauit me abbas inuitare te ut cum illo celebrare debeas festam diem et lucris orationem seruorum Dei.

GE [14]

lumbus , i, m.

n.; 1

les reins comme siège de la concupiscence et du pouvoir générateur

Ex. p.: Deus mihi testis est quia sic est cor meum declinatum in amore suo ut, fuisset filia mea qui de lumbus meis exiuit, non amplius potebam  dilegere illam.

DAC: 504a-b

magnificus , a, um

adj. ; 1

magnifique; honorable ; au Bas-Empire, titre honorifique des principaux grands officiers.

Ex. p.: Fuit in Alexandrinae ciuitate uir magnificus, nomine Pafnutius ... .

Ga: 949a; GLL: 239a

matta , ae, f.

n.; 1

natte de jonc

Ex. p.: Et in ipsa matta ubi illa dormiebat, ibi iacens ad terram, consolabatur.

GA: 965c; GLL: 245b; L&Sh [15]

migrare , o, aui

v.; 3.

de hac lucem; ad Dominum; de hoc seculo ad Dominum: s'en aller de cette vie (vers Dieu), mourir

Ex. p.: Facta illa duodecim annorum, contegit genetricem suam de hac lucem migrauit.

DAC: 530a

mirabilia , n. pl.

n. ; 1

les miracles

Ex. p.: Magna mirabilia sunt Dei quem uidi hodie.

DAC: 533b; L&Sh [16]

mirare, o

v. ; 3

admirer, s’émerveiller de

1.                        Ex. p.: in tanto facta est docta ut mirarit pater in suo profecto.

2.                        Ex. p.: Et erat in retrucionem, in ieiunium et adflictionem et lacrimis nocte ac die, incessabiliter laudans et rogans Dominum ut magister suos miraret in sua conuersatione.

DAC: 534a

modicum

adv.; 1

un peu

Ex. p.: Audiens haec beatus Pabnupcius modicum refrigeri uim dolorum tollerans, reuersus est in ciuitate agens Domino gracias … .

DAC: 536b; GA: 997b

monachus , i, m.

n. ; 11

cénobite, moine

Ex. p.: Iterum interrogauit puella si omnes in una ecclesia cantant aut aequaliter ieiunant. Dixit ei monachus: «Omnes omnino in una ecclesia cantant, ieiunare autem unusquisque iuxta uoluntatem certaminis sui agit.

DAC: 538b

monasticus , a, um

adj.; 1

monastique

Ex. p.: Dum iuuenis es, solus non potes consistere; oportet te unum senecim accipere magistrum ut te doceat omnem ordinem monasticum.

DAC: 538b

monecha , ae, f.

n.; 1

moniale, nonne

Ex. p.: Quis me potest tundere, dum in orientem consuetudo est monechas tundere sicut et uiros.

DAC: 538a

monimen , nis, n. [17]

n.; 1

fortification, réconfort

Ex. p.: Gloria tibi, Domine, qui talem monimen dedisti istius loci.

DAC: 545a ; TLL: VIII 1654, l. 60-1655, l. 84

nora , ae, f.

n. ;  1

belle, fille, bru

Ex. p.: … pro mortua illam laimentabant, socer noram … .

GA: 1051a

obseruare , o

 

v.; 1

attendre, rester

Ex. p.: Hoc te rogo solo ut obseruis hic in isto monasterio tres dies et semper dignes uisitare me.

DAC: 568a; TLL: IX 2, 206, l. 25

occubitus , us, m.

n; 1

coucher (du soleil)

Ex. p.:... post occubitum solis exiuit de domo sua ... .

DAC: 572a; GA: 1080b; GLL: 273b; L&Sh [18]

oratio , nis, f.

n.; 7

prière

  1. Ex. p.:  Dixitque ei puella: « Credom in Deo meo et in tuas orationes.
  2. Ex. p.: Et pro hoc Dominus non manifestabit nobis illam, quia, si in malo loco erat, non postponebat Deus lacrimas tuas et nostram orationem.

DAC: 582b; GA: 1103a; L&Sh. [19]

ordinare , aui

v.; 2

ordonner, commander

1.                        + AcI: Dedicatio est monasterii nostri et ordinauit me abbas inuitare te ... .

2.                        + Inf.: Et ordinauit abbas introducere illum;

TLL: IX  942, l. 54- 943 l. 19; DAC: 583b-584a

 

 

ordo , nis, m.

n.;  2

ordre, succession; ordre, règle

Ex. p.: Tu, sicut pater bonus, per te digna me sepellire et, dum promisi abbati quia abeo substanciam et salua fuero, dono illam in hoc loco sancto, aut quidquid mihi in dote preparabis, dona in manibus abbati ut illi dispensit illa pio ordine et oret pro mea paupertatae.

Ex. p.: Dum iuuenis es, solus non potes consistere; oportet te unum senecim accipere magistrum ut te doceat omnem ordinem monasticum.

 

peccatrix , tricis, f.

n.; 1

pécheresse

Ex. p.: Ego sum paupera et peccatrix quem queris, … .

DAC: 603a; L&Sh [20]

perinquirere, o

v.; 2

chercher avec soin, s'informer avec soin

  1. Ex. p.: Perinquire tibi unum seruum Dei, et tundat te.
  2. Ex. p.: Omnem conuersationem eorum perinquirebat puella … .

 

portare , o

v.; 3

1.          emmener, emporter

1.1.     Ex. p.: Et expoliauit femineum uestimentum et induit uestimentum uirile et post occubitum solis exiuit de domo sua portans quinquaginta solidus nimine cognuscenti.

2.          supporter

2.1.     Ex. p.: Dum autem non potebat portare dolores pater puelle, ambolabat ad ipso monasterio … .

DAC: 635b-636a; L&Sh. [21]

postponere , pono

v.; 1

laisser de côté, négliger

Ex. p.: Et pro hoc Dominus non manifestabit nobis illam, quia, si in malo loco erat, non postponebat Deus lacrimas tuas et nostram orationem.

DAC: 638a; L&Sh [22] ; MLLM II 1066b-1067a

potestas , tis, f.

n. ; 2

le pouvoir, celui qui détient le pouvoir, l'homme puissant; les puissances infernales, les démons

  1. Ex. p.: Ego, pater, de palatio sum et cogitaui liberare me de potestate istius seculi.
  2. Ex. p.: O quomodo transisti principatus et potestatis tenebre istius seculi et intrasti in uitam aeternam?

DAC: 639a-b

principatus , us, m.

n.; 1

les puissances en parlant des chefs des démons

Ex. p.: O quomodo transisti principatus et potestatis tenebre istius seculi et intrasti in uitam aeternam?

DAC: 663b-664a

profectus , i, m.

n.; 1

progrès

Ex. p.: in tanto facta est docta ut mirarit pater in suo profecto.

 

DAC: 668b; GA: 1263b; GLL: 325a; L&Sh [23]

psallere , o

v.; 1

chanter des psaumes, psalmodier

Ex. p.: Et dum tres dies cummorassent prope de monasterio, audiebat puella incessabiliter psallentes seruos Dei … .

DAC: 681b-682a ; GA: 1286a; L&Sh. [24]

quomodo

1. adv.; 5

2. conj.; 1

comment, comme (cl.);

quand, lorsque

Ex. p.: Dum autem erat decorus in corpore, quomodo autem intrabat in refecturio aut in ecclesia, multos fecit inimicos scandalum ... .

 

TLL: VIII col. 1294, 15-40

recedere , cessi

v.; 1

mourir

Ex. p.: Et dum fecit beata puella in ipsa cella retrusione trigenta et octo annus, facta est egruta, in qua egrotudine recessit.

DAC: 698b

recepcio , nis, f.

n.; 1

lieu où l'on est reçu, maison d'accueil, gîte, hôtel

Ex. p.: Et iussit abbas foras de monasterio ubi peregrini recepcionem habebant manere patrem cum puella.

MLLM 2, 1156a

recogitatio , nis, f.

n.; 1

le fait de revenir sur une décision, de changer d'avis

Ex. p.: «Certi habeo cum suo adiutorio saluare animam meam.» Dixit illi sinex: «Istas condicionis non debeant tardare, quia inimicus impedimenta et recogitationis facit.»

 

refecturium , ii, n.

n.; 1

réfectoire

Ex. p.: Dum autem erat decorus in corpore, quomodo autem intrabat in refecturio aut in ecclesia, multos fecit inimicos scandalum in anima pro furma eius … .

DAC: 704b; GLL: 345b

refrigerium , ii, n.

n.; 1

soulagement, réconfort, consolation

Ex. p.: Audiens haec beatus Pabnupcius modicum refrigeri uim dolorum tollerans, reuersus est in ciuitate agens Domino gracias … .

DAC: 705-706a; L&Sh. [25]

renunciare , o

v.; 1

renoncer

Ex. p.: Si quis non demittit patrem aut matrem et filius et renunciat propriae anime, non potest esse discipulus meus.

DAC: 712a; GA: 1361c-1362a

repausatio , nis, f.

n.; 1

repos

Ex. p.: Ipsa erit laboris meae repausacio !

DAC: 712b; GA: 1362c.

retributio , nis, f.

n.; 2

récompense

Ex. p.: Illa autem infra cellam loquebatur docens pro misericordiam et obedienciam et timorem Dei et aeternam retribucionem.

DAC: 722a

retricio

 

cf. retrusio

 

retrucio

 

cf. retrusio

 

retrudere , trudo, trusum

v.; 3

se retirer, s'enfermer, se cloîtrer

Ex. p.: Voles uidere bonum hominem eunuchus de palatium Thodosio imperatori retrusum?

Ex. p.: Fili, dum tibi formam talem dedit Dominus, et aliquis de fratribus inimicus scandalum in te generat, uolo ut una cella retrudas te et solitariam uitam agas … .

Ex. p.: inclusit se in cellam ubi filia sua fuit retrusa.

MLLM II, 1198a-b

retrusio , nis, f.

n.;  3

retraite, le fait de se cloîtrer

Ex. p.: Et erat in retrucionem, in ieiunium et adflictionem et lacrimis nocte ac die, … .

Ex. p.: Et dum fecit beata puella in ipsa cella retrusione trigenta et octo annus, facta est egruta, in qua egrotudine recessit.

MLLM II, 1198a-b

reuelare

v.; 1

révéler

Ex. p.: Et quid faciam ignoro et totam noctem istam uigilaui, rogans Dominum ut reuelare mihi dignetur quid facere debeam … .

DAC: 722b; GA: 1378a; L&Sh [26]

reuerencia , ae, f.

n.; 2

vénération, adoration

  1. Ex. p.: Erubescebat autem nimis pro reuerencia illius.
  2. Ex. p.: Et cum grande reuerencia sepulta est in ecclesia monasterii.

DAC: 723a

reuerens , tis

adj.; 1.

vénérable

Ex. p.:  Vade in ecclesia quem construcxit Theodosius imperatur reuerentissimo loco … .

DAC: 722b-723a

saluber , bris, bre

adj.; 1

salutaire, qui apporte le salut éternel

Ex. p.: Fili, dum tibi formam talem dedit Dominus, et aliquis de fratribus inimicus scandalum in te generat, uolo ut una cella retrudas te et solitariam uitam agas, et foras ustium per fenestram magister tuos doceat te omnia salubria.

DAC: 734b

salus , tis, f.

n.; 8

le salut de l'âme, le salut éternel

Ex. p.: Diu autem conloquium habentes pro salutem animae reuersus est ad abbatem dixitque ei: … .

Ex. p.: Pro hoc transmisi rogans te ut uisitis ancillam tuam et dicas mihi uerbum salutis et consolationis.

DAC: 734b

scandalizare , o

v.; 1

scandaliser, faire tomber dans le péché

Ex. p.: Dum autem erat decorus in corpore, quomodo autem intrabat in refecturio aut in ecclesia, multos fecit inimicos scandalum in anima pro furma eius et surrexerunt monachi clamantes contra abbatem pro quid talem hominem suscepit in monasterium unde animas scandalizentur?

DAC: 741b-742a; L&Sh [27]

scandalum , i, n.

n.; 2

scandale, ce qui fait tomber dans le péché, occasion de péché, de la perte de la vraie foi

Ex. p.: Fili, dum tibi formam talem dedit Dominus, et aliquis de fratribus inimicus scandalum in te generat, uolo ut una cella retrudas te et solitariam uitam agas … .

DAC: 742a; L&Sh [28]

seducere , duxi

v.; 1

détourner du droit chemin, séduire, corrompre

Ex. p.: Audiens autem ipse pater sponso con filio quid contegit, uenerunt ad patrem puelle laimentantes et dixerunt ad illum: « Quidiuinit filia tua, aut quis seduxit illam?»

DAC: 748b; GA: 1434a-b; L&Sh. [29]

semen , nis, n.

n. ; 2

postérité, descendance

Ex. p.: Uidensque eum mulier in merore vallido non cessabant nocte ac die ieiunio et adflictione in uenerabilia loca exposcens ut semen illis concedat Dominus.

DAC: 749b; GA: 1437a 

senadocium

 

cf. exsenedocium

 

seneca , ae, m

n.; 1

vieillard

Ex. p.: Et, dicto capitello, sederunt in scamno, et dixit senecae: Ego, pater, habeo patrem cristianissimum uirum in hoc seculum habundante … .

DEL: 613a

septimana , ae, f.

n.; 1

semaine

Ex. p.: Rogo uos, fratres, labores sustenite unam septimanam et ieiunate ieiunium triduanum … .

DAC: 754a; GA: 1446c; L.&Sh [30]

substantia , ae, f.

n.; 3

richesse, fortune

Ex. p.: Uir autem suus in grandem tribulationem erat: dum diuitia erat illi, non sperabat dimittere posterius ut suam substantiam post exitum eorum bene disponeret.

DAC: 786b-787b; L & Sh [31]

tantum , i, n.

 n. 1

à un si haut degré;

Ex. p.: in tanto facta est docta ut mirarit pater in suo profecto.

 

temporalis , is, e

adj.; 2

qui ne dure qu'un temps, éphémère; du monde, du siècle, terrestre

Ex. p.: Non tradas corpus tuum in corrupcione nec tradas talem formam contumilio temporali; sed cum omni integritate te ipsam Christo offer qui potest pro temporalia sempiterna tibi preparare premia.

DAC: 10a-b

temptatio , nis, f.

n. ; 2

tentation, excitation, entraînement au péché

Ex. p.: Tamen si potes sustinere temptationis inimici, dimitte omnia et fuge seculo ;

DAC: 812a-b; GA: 1578a

toti

 

= omnes

PKP: 69

transmittere , misi

v.; 2

envoyer; syn. mittere

  1. Ex. p.: In una autem die fuit festiuitas dedicationis monasterii, et transmisit abbas fratrem de monasterio ut inuitaret patrem puelle in ipsam festiuitatem accedere ad illos.
  2. Ex. p.: Pro hoc transmisi rogans te ut uisitis ancillam tuam … .

DAC: 827a

tribulare , tribulo, aui, atum

v.; 2

tourmenter, angoisser

Ex. p.: Dum autem pater suos reuersus est in domum suam, querens filiam et non inueniens, coepit lagmentare et tribulatus esse ualde.

DAC: 8285a; GA: 1625a; L&Sh [32]

tribulatio , nis, f.

n.; 2

affliction, tourment, détresse

Ex. p.: Uerum tamen ipse duxit coniugem cristianissimam de gentem altam: sterelis inuenta est. Uir autem suus in grandem tribulationem erat … .

DAC: 828a; GA: 1625a; GLL: 428b; L&Sh [33]

triduanus , a, um

adj.; 1

qui dure trois jours

Ex. p.: Rogo uos, fratres, labores sustenite unam septimanam et ieiunate ieiunium triduanum … .

DAC: 829a; GA: 1627a; L&Sh [34]

tundere , o

v.; 3

couper les cheveux, tonsurer

Ex. p.:  Quis me potest tundere, dum in orientem consuetudo est monechas tundere sicut et uiros.

DAC: 819b; CE [35]

uadere , uado

v; 1

aller (cf. ambulare )

Ex. p.: uade in ecclesia quem construcxit Theodosius imperatur reuerentissimo loco

ILV: 75-76 §141; PKP: 287-288

ualde

adv.; 2

très; (sert entre autres à former le superlatif absolu)

  1. Ex. p.: querens filiam et non inueniens, coepit lagmentare et tribulatus esse ualde.
  2. Ex. p.: gaudebant autem parentes in eam, dum decora erat ualde in forma et paciens in conuersationem.

DAC: 835a

ualedare

v.; 1

prendre congé, dire adieu

Ex. p.: Pater boni, uide ancillam tuam, filiam meam, quia ualedare uolemus et ores pro nos.

 

uallidus , a, um

adj.; 1

grand

Ex. p.: Uidensque eum mulier in merore vallido non cessabant nocte ac die ieiunio et adflictione in uenerabilia loca exposcens ut semen illis concedat Dominus.

 

uenerantissimus , a, um

adj.; 1

très vénérable

Ex. p.: Dixitque abbas: «Unde uenis, uenerantissimi uir?

 

uicis , (una uice), f.

n.; 1

un jour, une fois

Ex. p.: Et frequentabat se in ipso monasterio et uisitabat seruos Dei et reuertebatur domum suam; unde una uice ueniente illo dixit abbas: …

DAC: 847a

uictus , i, m.:

n. ; 1

subsistance, nourriture

Ex. p.: Et in una die ambolabat in monasterio, ubi abbas sanctissimus erat in quo  loca non pauca pecunia pro uicto fratrorum erogauit.

GA: 1701b; GLL: 443a; L&Sh [36]

unus , a, um

adj. num.; art. indéf.; 14

un

  1. Ex. p.: Rogo uos, fratres, labores sustenite unam septimanam et ieiunate ieiunium triduanum (adj. num.)
  2. Ex. p.: Et in una die ambolabat in monasterio, ... . (art. indéf.)
  3. Ex. p.: In una autem die fuit festiuitas dedicationis monasterii, … . (art. indéf.)

DAC: 858b

zelus , i, m

n. ; 1

zèle, ferveur, amour

Ex. p.: Et coepit in cor suum zelum habere conuersationis eorum.

DAC: 865a

 




[1] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%23859

[2] http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%232555.

[3] http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%236708.

[4] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%238466.

[5] http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2311793.

[6] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2311000.

[7] Le latin classique a conseruus; cf. http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2310495.

[8] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2316164.

[9] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%231854.

[10] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2320082.

[11] http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2325221

[12] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2322322.

[13] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2323116.

[14] lucror, atus sum, ari (lucrum), gewinnen, profitieren … Stat. Theb. 9, 779: ne peregrinus poenas dissoluti regalis matrimonii lucraretur, damit nicht ein Fremder die Früchte der Trennung eines königl. Ehebundes ungestraft genösse. [Lateinisch-deutsches Handwörterbuch: lucror, S. 1 ff.Digitale Bibliothek Band 69: Georges : Lateinisch-deutsches Wörterbuch, S. 33348 (vgl. Georges-LDHW Bd. 2, S. 712 ff.)]

[15] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2328226.

[16] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2329214.

[17] Lat. cl. munimen.

[18] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2332111.

[19] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2332878.

[20] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2334263.

[21] http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2337153.

[22] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2337238.

[23] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2338608.

[24] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2339271.

[25] http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text.jsp?doc=Perseus:text:1999.04.0059:entry=re_^fri_ge^ri^um

[26] http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2341563

[27] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2342856.

[28] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2342857.

[29] http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2343317.

[30] http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2343762

[31] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2346080.

[32] http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2348995.

[33] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2348990.

[34] http://perseus.mpiwg-berlin.mpg.de/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2349059

[35] http://www.newadvent.org/cathen/14779a.htm.

[36] http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3D%2350876.



Situs Frons | Prologus | Editio | Libri |Vincula